صله رحم، محدوده و باید ها و نباید ها

خداوند در قرآن کریم می فرماید: واعبدواالله و لا تشرک به شیئاً و بالوالدین احسانا و بذی القربی والیتامی و المساکین.... (نساء آیه 36)

همه ما بارها با این آیه برخورد داشته ایم و از آن استفاده کردیم که خداوند شرک نورزیدن را در کنار نیکی به پدر و مادر آورده است و این از اهمیت ویژه احسان به والدین می دانیم اما باید دقت کنیم که در این آیه شریفه تنها احسان به پدر و مادر ذکر نشده بلکه احسان به خویشاوندان و به 7 گروه دیگر نیز اشاره شده است.

البته باید توجه داشت که توجه به اقوام و خویشان خونی (ارحام) همیشه مورد توجه خیلی از اقوام گذشته نیز بوده است. مخصوصاً آنهاکه زندگی قبیله ای داشته اند ( و الان هم هستند کسانی که عشیره ای زندگی می کنند.)  این در بین خیلی از اقوام گذشته مرسوم بود که از اعضای قبیله و عشیره خود تحت هر شرایطی حمایت می نمودند، در فقر، در مشکلات خانوادگی، در هنگام بیماری و... حتی اگر یکی از اعضای خاندانشان دچار خطایی می شد نیز از او حمایت می نمودند و عدم حمایت قبیله را نشانه بی آبرویی و ننگ می دانستند. چه جنگ های طولانی که بین دو قبیله رخ داده و انسان هایی بی گناهی کشته شدند به جهت همین حمایت های کور و بی منطق...

این همان است که از آن به نام عصبیت و تعصب فامیلی یاد می شود.

البته درجات خفیف تری از این مشکل شاید در دل خیلی از ما باشد! خیلی پیش می آید که ما اشکالات وارد شده به اقوام نسبی خود را نمی پذیریم و حاضریم تحت هر شرایطی از آنها حمایت نماییم یا او الویت های بی پایه و اساسی را در نظر می گیریم به بهانه نسبیت...

امام صادق (علیه السلام) از پیامبر(صل الله علیه و آله) حدیثی را به واسطه پدرانشان نقل فرموده اند: کسی که در دلش به اندازه دانه خردلی از عصبیت، بوده باشد، خداوند او را در قیامت با عرب های جاهلیت بر انگیزد. ( اصول کافی، ج2، ص 308)

پس باید بین صله رحم، احسان به خویشاوندان و حمایت از آنان با عصبیت فاصله قرار داد...

حال سؤال این است که ارحام چه کسانی هستند؟

هر شخصی که ارتباط نسبی با  ما دارد، رحم حساب می شود حتی اگر در ظاهر از خویشاوندان خیلی دور باشند...

ما موظف هستیم تا اولاً به هیچ وجه در دل نیت عدم ارتباط با آنها را نداشته باشیم که این مسأله مصداق قطع رحم است و از گناهان بسیار بزرگ است ( به اثرات سوء قطع رحم در زندگی دنیوی و اخروی در مباحث بعدی می پردازم) و ثانیاً در حد عرف و توانمان از حال آنها با خبر شویم. شاید با زندگی های امروز، رفت و آمد با خویشان بسیار دور به هیچ عنوان مقدور نباشد اما می شود سازو کاری تعریف نمود که در طول یک سال حداقل یکبار حتی در یک مراسم عمومی فامیل (مثل عروسی، ختم و...) آنها را دید و از احوالشان با خبر شد.

البته باید این مسأله بسیار مهم را در نظر گرفت که این عمل خداپسندانه نباید با مقدمات حرام همراه شود که اگر اینگونه شد قطعاً به عنوان صله رحم پذیرفته نخواهد شد...

گاهی یک تلفن، یک پیامک و... هم می تواند مصداقی از صله رحم باشد چراکه پیامبر عظیم الشأن اسلام فرمودند: صِلُوا أرحامَکُم و بِرّوا بِإخوانِکُم وَ لَو بِحُسنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الجَوابِ ؛

صله رحم نمایید و به برادران (دینى) خود نیکى کنید، هر چند با سلام کردن خوب و یا جواب سلام خوب باشد.(کافى ج 2، ص 157)

شاید یکی از برکات نوروز که از سنت های تاریخی ماست (در کنار برخی از بدعت هایش!) همین صله رحم باشد، هرچند که متأسفانه تعطیلات سال نو ایرانی ها مثل تعطیلات سال نوی خیلی از غربی ها فرصتی شده برای سفر! و از این مسأله بسیار مهم واقعاً غفلت شده است...

در پایان این سؤال بسیار مهم باقی می ماند که احسان به خویشاوندان که در آیه شریفه 36 سوره نساء آمده است به چه معناست و مصادیق آن چیست؟

این سوالی است که انشاءالله در پست بعدی به آن خواهم پرداخت...