وادی ایمن

معنا و محدوده اسراف

دوشنبه, ۲ تیر ۱۳۹۳، ۱۱:۴۷ ق.ظ

اسراف از ریشه "س ر ف"  و در لغت به معنای تجاوز کردن و از حد گذشتن در هر کاری است که انسان انجام می دهد و در اصطلاح هم در همین معنای عام استفاده می شود

در تفاوت لغوی بین دو لفظ " اسراف " و " تبذیر " باید گفت: با در نظر گرفتن ریشه این دو لغت، چنین به نظر مى رسد که وقتى این دو در مقابل هم قرار گیرند، اسراف به معنى خارج شدن از حدّ اعتدال است بى آنکه چیزى را ظاهراً ضایع کرده باشد، مثل این که ما لباس گران قیمتى بپوشیم که بهایش ده برابر لباس مورد نیاز ما باشد، و یا غذاى خود را آن چنان گران قیمت تهیّه کنیم که با قیمت آن بتوان عدّه زیادى را تغذیه کرد; در این جا از حد گذرانده ایم ولى ظاهراً چیزى نابود نشده است.

  امّا "تبذیر" و "ریخت و پاش" آن است که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بینجامد; مثل این که براى دو نفر میهمان غذاى ده نفر را تهیّه ببینیم، و باقى مانده را در زباله دان بریزیم و اتلاف کنیم آن گونه که بعضى از ثروتمندان مى کنند.

ولى ناگفته نماند که گاه این دو کلمه در یک معنى به کار مى رود و حتّى به عنوان تأکید پشت سر یکدیگر قرار مى گیرند. به عنوان مثال:

امام على(علیه السلام) طبق آن چه در نهج البلاغه نقل شده، مى فرماید : "ألا و أنّ إعطاء المال فی غیر حقّه تبذیر و اسراف و هو یرفع صاحبه فی الدّنیا ویضعه فی الآخرة ویکرمه فی النّاس ویهینه عندالله"

ترجمه: آگاه باشید مال را در غیر مورد استحقاق صرف کردن، تبذیر و اسراف است، ممکن است این عمل انسان را در دنیا بلند مرتبه کند امّا مسلّماً در آخرت پست و حقیر خواهد کرد; در نظر توده مردم ممکن است سبب اکرام گردد، اما در پیشگاه خدا موجب سقوط مقام انسان خواهد شد.

باید به این نکته مهم اشاره نمود که لفظ اسراف، صرفاً در موارد مالی و مادی استفاده نشده است بلکه محدوده استعمال آن بسیار وسیع می باشد. به عنوان مثال به چند مورد زیر که تماماً برگرفته از آیات قرآن است توجه کنید:

 

  • گناه نوعی اسراف است:

سوره زمر آیه 53: قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ

ترجمه: بگو اى بندگان من که بر خویشتن زیاده ‏روى روا داشته‏ اید از رحمت‏ خدا نومید مشوید در حقیقت‏ خدا همه گناهان را مى‏ آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است .

 

  • بت پرستی نوعی اسراف است: در جریان امر به معروف و نهی از منکر بنی اسراییل که توسط مومن آل فرعون صورت گرفت او بت پرستی را اینگونه برای مردم تشریح نمود:

سوره غافر آیه 43: لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَدْعُونَنِی إِلَیْهِ لَیْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِی الدُّنْیَا وَلَا فِی الْآخِرَةِ وَأَنَّ مَرَدَّنَا إِلَى اللَّهِ وَأَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ

ترجمه: قطعا آنچه مرا به سوی آن می ‏خوانید نه دعوت (و حاکمیتی) در دنیا دارند و نه در آخرت، و تنها بازگشت ما در قیامت به سوی خدا است، و مسرفان اهل دوزخند

 

  • زیاده روی در انفاق کردن هم اسراف است:

سوره فرقان 67: والّذین إذا أنفقوا لم یُسرِفوا ولم یقتُرُوا وکان بین ذلِک قواماً

ترجمه: آنان که هرگاه انفاق کنند، نه از حد گذرند و نه تنگ گیرند و میان این دو روش اعتدال دارند.

 

 

در کل باید اذعان داشت که کلمه اسراف کلمه بسیار جامعی است که هر گونه زیاده روی در کمیت و کیفیت و بیهوده گرایی و اتلاف و مانند آن را شامل می شود.

آن کس که مال خود را، وقت خود را، استعداد خود را، احساس و محبت خود را، علم خود را، خشم خود را، قوای درونی و بیرونی خود را، پست و مقام خود را و... را در غیر حدود صحیحش هزینه کند، بی شک جزو مسرفان است.

کمی تأمل در نوع زندگی خود و بایدها و نباید هایی که انسان متمدن امروز برای خود تعریف کرده است، می توان به موارد بسیاری اشاره نمود که می توان نام اسراف را به نوعی بر آن نهاد.

ان شاء الله در آینده با استمداد از آیات و روایات، به جایگاه مسرفان در نزد خداوند می پردازم ...

منتظر نظرات سازنده شما عزیزان هستم.

  • وادی ایمن

نظرات  (۹)

  • باران (رازی در منتهیٰ الیه مشرق)
  • سلام و ادب.
    امید که از مسرفان نباشیم. با توجّه و توسّل.
    پاسخ:
    سلام و رحمه الله
    اات شاءالله
  • ی آنتی زایون
  • سلام
    ممنون بانو .. بسیار جامع بود .خسته نباشی .
    پاسخ:
    سلام دوستم
    سپاس...
    سلامت باشی
    کامل و مفید
    ممنونم
    پاسخ:
    با سلام
    ممنون از توجه شما
  • منتظر بهار ( مادر نازنین زهرا)
  • سلام
    بسیار خوب،
    مصداق کامل کم گوی و گزیده گوی چون در!
    در مسیرتان موفق باشید و پاینده زیر سایه تأییدات مولایمان صاحب العصر!
    به نظر حقیر می آید در ادامه نوشتار گذری هم بر مصادیق پنهان و نیمه پنهان اسراف در سبک زندگی جاری ایرانی داشته باشید.
    پاسخ:
    با سلام
    ممنون از حضورت دوست مهربانم
    با یاری از خداوند، امیدوارم که بتوانم به این مهم بپردازم
  • بسیجی گمنام
  • دوست خوبم سلام

     

    نبی مکرم اسلام «صلوات الله علیه واله وسلم» هدفش را از بعثت اتمام مکارم اخلاق 

    بیان میکنند.انسان زمانی به اخلاق مداری می رسد که به عدالت برسد.

     

    عدالت یعنی نه افراط و نه تفریط. این اصل مصادیق زیادی را در بر میگیرد.ودر هر مصداقی  اسمی دارد.

     

    مثل شجاعت و حماقت.اسراف و تبذیر.بخیل و...

     

    ملاک اصلی در تشخیص حد وسط آن همراه داشتن و قرین بودن عقل با آن است.

     

    آیا عقل سلیم و آگاه به مبانی اعتقادی می پذیرد آن فعل را یا نه؟

     

    اگر جایی مشکلی پیش می آید به دلیل نداشتن عقل سلیم و تمیز دهنده است

     

    کسانی که به دلایل واهی از نظر اسلام اسراف میکنند هنور عقلشان کامل نشده که چنین مظاهری دارند

     

    شاید پذیرفتن چبنن مطلبی ثقیل باشد.اما آنچه برات نوشتم از استاد اخلاق علامه نراقی کتاب جامع السعادات ج 1 بود.

     

    انسان عاقل نه مسرف است نه مبذر.

     

    اگر عقلها به رشد برسند:هیچ گناهی صورت نمی گیرد.

     

    عاقل شوی موحد میشوی ؛موحد شوی عاقل میشوی.

     

    در هر صورت جهل ظلمت است .

     

    امیدوارم همیشه در پیشگاه احدیت سربلند باشی.

    وفقکم الله

    پاسخ:
    با سلام
    ممنون از حضورتون و اینکه واقعا وقت گذاشتید و مباحث رو کامل کردید
    راستش این مطلبی که شما مطرح کردید موضوع پست بعدی بود و تصمیم داشتم به آن بپردازم
    که خدارو شکر شما بیان فرمودید.
    امیدوارم دوستان محترم هم نظر شمارو بخونند و استفاده کنند.
    سلام علیکم
    به نظر من شاید این مطلبی قابل بحث باشد که محدوده اسراف چیست؟ فرمود اند که جاهل یا در افراط است یا در تفریط. آیا جاهل نقطه مقابل عالم است یا عاقل؟ و یا اصولا اسراف در مورد گناهان و معاصی امری عقلی است یا نقلی؟ اصولا در چه مواردی باید به عقل رجوع کرد و چه مواردی به عرف و در کجا به نقل. قطعا این طور نیست که بتوان در تمامی موارد با عقل بشری راه را پیدا کرد. شاید در زمانه ما نیز برخی خود را معتدل می بدانند آیا واقعا این اعتدال به معنای امت وسطی است که در قرآن آمده که در نتیجه عمل به تک تک دستورات فردی و اجتماعی اسلام بدست خواهد آمد؟
    پاسخ:
    سلام علیکم و رحمه الله
    از طرح پرسش های متعدد شما سپاسگزارم امیدوارم بتوانم در آینده پاسخگو باشم.
  • محسنی از تهران
  • تشکر می کنم از نکاتی که اخیراً بیان و درج نمودید؛بدون تردید فهم و درک این نکات، ما را به داشتن نگرش و عقیده ای سالم، رهنمون خواهد ساخت. نگرش و عقیده ای که تمامی رفتار های ما منبعث از آن است. پس هرچه نگرش و عقیده ما سالم تر ، اعمال و رفتار ما صحیح تر و منطقی تر خواهد بود. پس خواهش می کنم این پژوهش ارزشمند را ادامه دهید تا ابعاد مختلف این رذیله اخلاقی بیشتر و بیشتر، روشن شود و انشاالله همگان تلاش کنیم تا این رذیله اخلاقی را خود و جامعه مان پاک کنیم.
    پاسخ:
    ممنون از توجه ارزشمند شما. امیدوارم بتوانیم در راه قدم برداریم...
  • محسن عروجی
  • محسن عروجی
  • پاسخ:
    با سلام
    ممنون از حضور شما
    حتماً...
    ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
    شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
    <b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
    تجدید کد امنیتی