همسایه داری در نگاه اسلام،بخش پایانی: محدوده وظایف

گام اول: آشنایی

اولین گام برای رسیدن به هدف مطلوب و افق نگاه اسلام در زمینه برخورد با همسایه، شناخت نسبت به همسایگان و آشنایی با آنهاست. این آشنایی هاست که زمینه مناسبی را فراهم می کند تا با مشکلات فردی، اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی و... آنها آشنا  شویم و قادر به رفع حوائج همسایگان خود خواهیم بود. البته باید این نکته را مد نظر قرار داد که رفاقت و دوستی با سرک کشیدن در مسائل شخصی افراد بسیار متفاوت است، چه بسا دخالت بیجا، اصرار از ورود به اسرار همسایه و... زمینه بروز ناراحتی ها و نگرانی های او را به وجود آورد. شاید مناسب ترین روش برای کلید خوردن یک رابطه صحیح و رفاقت سالم، حضور همسایگان در مسجد محل باشد...

بی شک تا رفاقت و صمیمیت در روابط ایجاد نگردد اعتماد فی مابین شکل نخواهد گرفت و  تا اعتماد نباشد، ارتباط مؤثر هم بی معنا خواهد بود...

گام دوم: همسایه شریک در غم ها و شادی ها

اینکه ما در چه حوزه هایی نسبت به همسایگان خود مسئولیت و تکلیف  داریم  و باید تا کجا در رفع نیاز های او تلاش نماییم در روایات مختلف اسلامی به آن پرداخته شده است:

1.رفع نیاز های مادی:

یکی از مشکلات امروزه خانواده ها درگیری آنها با مشکلات مادی است، پایین بودن درامد، بیماری های صعب العلاج و هزینه بردار برای اعضای خانواده، ازدواج فرزندان، ورشکستگی و... مشکلاتی است که خیلی از خانواده ها را می تواند درگیر خود نماید. شاید در نگاه اول بگوییم ما توان حل چنین مشکلات اقتصادی اطرافیان خود را نداریم اما باید توجه کرد که ما به علاوه همه همسیگان ( که محدوده بسیار گسترده آن را در مطلب گذشته عنوان کردم) با همیاری و همدلی و همدردی می توانیم زمینه ساز حل مشکلات باشیم...

رسول خدا(صل الله علیه و آله) در مورد حق همسایه فرموده اند: «حق همسایه آن است که اگر براى کرایه از شما درخواست کمک کرد، به او کمک کنید. اگر وام خواست، به او بپردازید. هرگاه تهى دست شد، از او دست گیرى کنید... (بحارالانوار، ج 82، ص 936)

جالب است که اسلام به ما توصیه نموده اند که اگر مایل به فروش منزل خود هستید، همسایگان تقدم دارند: پیامبر (صل الله علیه و آله) فرمودند: همسایه خانه، در خرید خانه همسایه مقدّم است(بحار الانوار ج 89، ص 79)

 

2.رفع نیاز های روانی

از جمله این نیاز های روانی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

همدردی در هنگامه بلا و مصیبت، عیادت در هنگامه بیماری، تبریک در روزهای خوش و اتفاقات مبارک، تشییع جنازه در هنگامه وفات همسایه، تلاش برای به وجود آورد محیطی آرام و پاکیزه و با معنویت و به وجود آوردن شرایطی که زمینه ساز امنیت روانی دیگر همسایه ها شود (خصوصاً در زندگی ها آپارتمانی نشینی امروز که مشاعات بسیار زیادتر از گذشته است) :

پیامبر(صل الله علیه و آله ) می فرمایند: حق همسایه آن است که: ...چنانچه خیرى به او رسید، به او تبریک بگویید. هنگام بیمارى، به عیادتش بروید. در مصیبت ها به او تسلیت بگویید. اگر مُرد، در تشییع جنازه اش حاضر شوید. بر ارتفاع خانه خود بدون موافقت او نیفزایید تا مانع وزش نسیم و جریان هوا نشود. هرگاه میوه اى خریدید، مقدارى به او هدیه کنید و اگر مایل به این کار نبودید، آن را مخفیانه به منزل ببرید و دقت کنید که فرزندتان آن را از خانه بیرون نبرد که فرزند او ببیند و به خاطر آن بهانه گیرى کند. با بوى غذاى مطبوع خود، او را میازارید، مگر آنکه مقدارى برایش بفرستید. (بحارالانوار، ج 82، ص 936)

همچنین رازداری و پرده پوشی از اسرار همسایه نیز یکی از نیاز های اساسی همسایه است که بایستی به آن توجه و اهتمام ویژه داشت:

 حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:کسی که به اسرار درونی همسایه اش سرکشد [و درصدد آگاهی یافتن از وضع درونی او برآید]، پرده هایش دریده می شود.(غرر الحکم و درر الکلم (موضوعی) ج1، ص 199)

 در کل آزار نرساندن به همسایه از وظایف هر فرد مسلمان است. البته شاید به نظر جالب برسد که اهل بیت توصیه فرمودند که بر آزار همسایگان خود صبر کنید:

امام موسی کاظم (علیه السلام) در همین رابطه مى فرماید: لَیْسَ حُسْنُ الجَوارِ کَفَّ الْأَذى ولکِنَّ حُسْنَ الجَوارِ الصَّبْرُ عَلى الاَذى ؛:همسایه دارى نیکو، به آزار نرساندن نیست، بلکه همسایه دارى نیکو، در صبر بر آزار همسایه است. (بحار الانوار، ج 76، ص 154)

بی تردید صبر بر آزار همسایه در کنار انجام دیگر وظایفی که عرض شد، زمینه اصلاح آنها را فراهم خواهد نمود.

 

3.رفع نیاز های معنوی

خیلی از اوقات آشنا نبودن همسایگان با معارف و اعتقادات و احکام و اصول اخلاق اسلامی، مشکلات عدیده ای را برای خود و خانواده خود و همسایه هایشان به دنبال دارد. هیچ یک از ما نباید نسبت به انحرافات فکری و اخلاقی اطرافیان خود بی توجه باشیم چراکه امر به معروف و نهی از منکر از واجبات شریعت ماست. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: من له جار ویعمل بالمعاصی فلم ینهه فهو شریکه؛ هر کس همسایه ای داشته باشد که گناه می کند ولی او را نهی نکند، شریک در گناه اوست. (ارشاد القلوب، ج۱، ص ۱۸۳(

متأسفانه رواج استفاده از ماهواره، استفاده ناصحیح از اینترنت و شبکه های اجتماعی، وایبر و واتس اپ و... پوشش نامناسب، روابط ناصحیح، بی توجهی به احکام فردی چون نماز، روزه و... می تواند اثرات نامطلوبی را بر زندگی دیگر همسایگان به طور مستقیم یا غیر مستقیم داشته باشد.

 

 البته تلاش برای اصلاح دیگران باید کارشناسانه باشد تا مؤثر واقع شود و اصولی چون حفظ آبرو و شخصیت همسایه بایستی به تمامه مد نظر قرار گیرد. جذب همسایگان به مسجد محل و ترغیب به شرکت در جلسات اعتقادی آن، حضور فعال و مؤثر در جمع همسایگان و ایجاد رابطه صمیمانه زمینه ساز الگو شدن خواهد بود و منجر به اصلاح به طور غیر مستقیم خواهد شد.

تابلو اعلانات آپارتمان های امروزی، آسانسور ها و ... می تواند در فرهنگ سازی اعضای مجتمع مفید باشد، شاید ستونی برای احادیث هفته و بیان نکات کوتاه و کلیدی و  چاپ نشریاتی ساده و ... می تواند برای امر به معروف و نهی از منکر همسایگان مفید باشد...