ضمن عرض تبریک به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما بزرگوران، برآنم تا با مطرح کردن چند روایت، جایگاه مسرف و حد و مرز اسراف بپردازم تا با توجه و تدّبر در کلام معصومین(علیهم السلام)، ان شاءالله در آینده، به مصادیق اسراف در جامعه امروز بپردازم.
- حضرت علی(علیه السلام)، اسراف و از بین بردن نعمت ها را باعث فقر در قیامت عنوان می فرماید چراکه اولاً اسراف جزو گناهان کبیره است و در قیامت باعث مواخذه پروردگار از شخص مسرف است و در ثانی، اگر به جای اسراف، آن نعمت در جای صحیحش هزینه می شد، زاد و توشه قیامت افزایش میافت:
فَدَعِ الْإِسْرَافَ مُقْتَصِداً وَ اذْکُرْ فِی الْیَوْمِ غَداً وَ أَمْسِکْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِکَ وَ قَدِّمِ الْفَضْلَ لِیَوْمِ حَاجَتِک
ترجمه: اسراف را رها کن و میانه روى در پیشگیر و امروز به یاد فردا باش و از مال به اندازه ضرورتت نگهدار و اضافى آن را براى روز نیازمندیت (قیامت) پیش فرست. (فرازی از نامه 21)
- باید در نظر داشت که حدود اسراف تباه کردن نعمت است هر قدر ناچیز باشد. تباه کردن نعمت، تنها دور ریختن آن و بلا استفاده گذاشتن آن نیست حتی اگر نعمتی در جایی به غیر از جایگاه حقیقی اش استفاده گردد، هم نوعی اسراف است:
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: ادنی الاسراف هراقة فضل الانأ و ابتذال ثوب الصون و القأ النوی.
ترجمه: کمترین دور ریختن باقی ماند غذا در ظرف و بد نگه‌داشتن و دم دستی کردن لباس نو و دور انداختن هسته‌ی خرماست (یعنی اگر از هسته‌ی خرما هم بشود استفاده‌ای کرد، نباید آن را دور انداخت)(وسائل، ج 3، ص 384)
حال با دقت در این حدیث شریف، وای بر مومنی که قدرت و نیروی جوانی اش را در دوری از خدا هزینه کند، ثروتش را در راه حرام خرج نماید، از زمان که از بالاترین نعمت هاست صحیح استفاده نکند، قلبی را که جایگاه خدا و محبین خداست، از لذات و محبت های حرام پر نماید و... اینجاست که سخن امیر مومنان(علیه السلام) را در باره جایگاه مسرفان به خوبی در میابیم:
امام علی (علیه السلام) می فرمایند: وَیحَ المُسرِفِ ، ما أبعَدَهُ عن صَلاحِ نفسِهِ واستِدراکِ أمرِهِ !
ترجمه: بیچاره اسرافکار ! چه دور است از اصلاح نفس و جبران کردن کار خود . (میزان الحکمه ج4ص444به بعد)
- باید توجه داشت که حتی بخشیدن مال به شخصی که استحقاق آن را ندارد، نوعی اسراف است چرا که این مال در غیر جایگاه صحیحش هزینه شده است، حضرت علی (علیه السلام) در پاسخ به بی خردانی که ایشان را پند می دادند!! که اگر می خواهی یاران تو بیشتر شوند مثل معاویه عمل کن و به آنها از پول بیت المال بذل و بخشش نما! فرمودند:
...آگاه باشید! بخشیدن مال به آنها که استحقاق ندارند، زیاده روی و اسراف است. (فرازی از خطبه 126)
با خود بیندیشیم که آیا ما، در هر جایگاه و منصبی چه در خانواده کوچک خود یا در جمع دوستان و آشنایان، یا در محیط کار یا و... آیا برای آنکه طرفداران و علاقمندان خود را امیدوار و مطمئن نگاه داریم، آیا دست به این چنین بخشش های بی جایی زده ایم؟
- برای پرهیز از اسراف از یک سو و نجات از دام تنگ نظری و خسّت از سوی دیگر، چاره ای جز درپیش گرفتن راه اعتدال نیست، تشخیص اینکه هریک از اعمال ما در کدام یک از سه محدوده ذکر شده (اسراف، میانه روی، خساست) قرار دارد، نیاز به تفکر صحیح و عقلی بدون حجاب است تا قدرت تشخیص را بالا برده و ما را از اشتباه مصون دارد.
این که عقل چگونه تشخیص صحیح و بدون خطا می دهد خو مبحث گسترده ای است که علما و عرفا با مدد از فرمایشات معصومین(علیهم السلام) به طور گسترده به آن پرداخته اند و امید دارم در آینده بتوانم در این باره مباحثی را مطرح نمایم.
در آخر با حدیث گهر باری سخنم را به پایان می برم، حدیثی که در آن پیامبرِ(صل الله علیه و آله) امت وسط را به زیبایی تو صیف نموده است. امید که ما هم در اعتدال و میانه روی او را اسوه خود قرار دهیم نه نفس خود را.
کانَ النَّبىُّ صلی الله علیه و آله و سلم ... یُسَلِّمُ عَلى مَنِ اسْتَقْبَلَهُ مِنْ کَبیرٍ وَ صَغیرٍ وَ غَنىٍّ وَ فَقیرٍ و لا یُحَقِّرُ ما دُعِىَ اِلَیهِ و لو اِلى خَشفِ التَّمْرِ وَ کانَ خَفیفَ المَئونَةِ کَریمَ الطَّبیعَةِ، جَمیلَ المُعاشَرَةِ، طَلِقَ الوَجهِ، بَشّاشا من غَیرِ ضِحکٍ، مَحْزونا مِن غَیرِ عَبوسٍ، مُتَواضِعا مِنْ غَیْرِ مَذَلَّةٍ، جَوادا مِن غَیْرِ سَرَفٍ، رَقیقَ القَلبِ، رَحیما بِکُلِّ مُسْلِمٍ... ؛
ترجمه: رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم( این گونه بودند) ... به هر کس برخورد مى نمودند، از بزرگ و کوچک، ثروتمند و فقیر، سلام مى کردند و اگر به جایى حتى براى خوردن خرمایى خشک دعوت مى شدند، آن را کوچک نمى شمردند. زندگیشان کم هزینه بود، بزرگ طبع، خوش معاشرت و گشاده رو بودند، بى آنکه بخندند، همیشه متبسم بودند، بى آنکه اخمو باشند، محزون بودند، بى آنکه از خود ذلّتى نشان دهند، متواضع بودند، مى بخشیدند ولى اسراف نمى نمودند، دل نازک و نسبت به تمام مسلمانان مهربان بودند.
ارشاد القلوب(دیلمی) ج 1، ص 115
