همسایه داری در نگاه اسلام

جامعه متشکل از افرادی است که در قالب خانواده ها در کنار یکدیگر زندگی می کنند. هر خانواده بنا به شرایط خود درگیر مشکلات و معضلات بسیاری است که گاهی خیلی ساده قابل حل هستند و گاهی بسیار بزرگ به نظر می رسند، اگر نظامی طراحی شود که هر فرد نسبت به گروه خاصی از اجتماع احساس وظیفه و مسئولیت نماید، و برای حل مشکلات آنها تلاش نماید ، مشکلات جامعه به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد و تک تک افراد جامعه از سلامت روحی و روانی بالایی برخوردار خواهند بود. یک نفر نسبت به تعدادی از افراد جامعه خود را متعهد می بیند و در مقابل تمام آن افراد نسبت به این شخص خاص احساس تکلیف می کنند. واقعاً چنین جامعه ای بسیار زیبا و با شکوه است، جامعه ای که همه افراد آن به یکدیگر محبت دارند، اعتماد متقابل بین آنها وجود دارد، همه در حل مشکلات یکدیگر تلاش می کنند و... جامعه ای که اینگونه باشد تبهکاری و مشکلات روحی و روانی و اخلاقی در آن به حد اقل می رسد. و هر شخص برای خود یاران بیشماری را می بیند که در سختی ها و مشکلات مدد کار او هستند... وقتی فرد فرد جامعه خود را در ادامه مسیر زندگی اش تنها نبیند، نا امیدی در جامعه به حداقل خواهد رسید.

یکی از این راه کار های نظام مند اسلام توجه به همسایگان است.

خداوند متعال در قرآن کریم ضمن برشمردن حقوق اسلامی مسلمانان در قبال یکدیگر، نیکى به گروه های مختلف را سفارش مى کند و در خصوص همسایگان مى فرماید: «وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبى وَ الْجارِ الْجُنُب ؛  و همسایه نزدیک و همسایه دور را مورد احسان خویش قرار ده.» قرآن کریم ، سوره نساء، آیه 36

در تفسیر نمونه آمده است: « دور و نزدیک در این آیه به نظر مى رسد همان دورى و نزدیکى مکانى باشد. از آنجا که کلمه همسایه، دارای مفهوم محدودی است ، تنها همسایگان نزدیک را در برمى گیرد، شاید براى توجه دادن به وسعت مفهوم آن از نظر اسلام، راهى جز این نبوده است که نامى از همسایگان دور نیز به صراحت برده شود. » تفسیر نمونه، ج 3، ص 308

از امام صادق (علیه السلام) درباره حدود همسایگی سوال می شود حد همسایگی تا کجاست؟ می فرماید: «اَرْبَعین داراً مِن کُلِّ جانب؛ چهل خانه از هر طرف» بحارالانوار، ج 74، ص 157

با کمی تأمل در این حدیث و محاسبه محدوده ای که هر کدام از ما نسبت به اهالی آن مسؤول هستیم، می توان به بزرگی وظیفه و تکلیفی که هر یک از افراد اجتماع نسبت به دیگران دارد پی برد. اگر عرض هر ساختمان را در شهر خود 6 متر محاسبه کنیم ( که غالباً از این میزان خیلی بیشتر است)، ما محدوده ای با مساحت 250 هزار متر مربع را باید مورد توجه و افراد آن خانه ها را باید مورد احسان خویش قرار دهیم!

این که احسان چیست و به چه معنا است و اصولاً ما در قبال همسایه های خود چه وظایفی داریم، مبحثی است که در آینده به آن خواهم پرداخت. تنها در اینجا به مزایای اکرام و احسان به همسایه اشاره خواهم نمود:

 

1. افزایش طول عمر: خیلی از اعمال و تکالیف الهی علاوه بر آثار و برکات معنوی آثار و برکات دنیوی هم دارد، صادق(علیه السلام) در بیان آثار و برکات همسایه خوب می فرماید: حسن الجوار یعمر الدیار و یزید فی العمار؛ خوش همسایگی شهرها را آباد و عمرها را زیاد می کند. (کافی، ج۲، ص ۷۶۶، ج۸)
2. ورود به بهشت بدون حساب و کتاب: روز قیامت آنقدر طولانی است که با توجه به شرایط آن وقتی از انسانی که عمری معمولی در دنیا داشته است می پرسند که چه مدت در دنیا بوده ای می گوید یک روز یا کمتر! پس برای همه ما بالاترین آرزو ها آن است که از حساب و کتاب قیامت معاف شویم و بدون گذر از مراحل سخت و طاقت فرسای آن به بهشت برسیم، پیامبر گرامی اسلام می فرماید: اخلاق خود را نیکو کنید و با همسایگان خود مهربان باشید و زنان خود را گرامی بدارید تا بی حساب وارد بهشت شوید.(التوحید، ص ۷۲۱)
3. مورد توجه خدا و پیامبر بودن: پیامبر گرامی اسلام می فرماید: اگر می خواهید که خدا و پیغمبر شما را دوست بدارند وقتی امانتی به شما سپردند رد کنید و چون سخن گویید راست گویید و با همسایگان خود به نیکی رفتار نمایید.(نهج الفصاحه، حدیث ۴۵۵(
4. قرار گرفتن در زمره شیعیان اهل بیت(علیهم السلام): شیعیان ما کسانی اند که در ولایت ما بذل و بخشش می کنند، در راه دوستی ما به یکدیگر محبت می نمایند، در راه زنده نگه داشتن امر و مکتب ما به دیدار هم می روند. چون خشمگین شوند، ظلم نمی کنند و چون راضی شوند، زیاده روی نمی کنند، برای همسایگانشان مایه برکتند و نسبت به هم نشینان خود در صلح و آرامش. (کافی، ج۲، ص۶۳۲، ح۴۲(

با خود بیندیشیم که عملکرد ما در دنیای ماشینی امروز چگونه است؟ آیا عملکرد ما باعث رضایت خدا و رسول و اهل بیت قرار دارد؟ قطعاً ما نیاز به تغییرات اساسی در سبک زندگی خود داریم...

با یاری از خداوند، در پست بعدی به ادامه این مباحث خواهم پرداخت